Instytucja ta ma swoje korzenie jeszcze w prawie starożytnego Rzymu, natomiast współcześnie uregulowana jest w art. 527 i n. Kodeksu Cywilnego. Wówczas jak i obecnie jest to powództwo przysługujące wierzycielom w razie ich pokrzywdzenia przez działania dłużnika (fraus creditorum) polegające na uszczuplaniu swego majątku, co w konsekwencji prowadzi do utrudnienia zaspokojenia roszczeń wierzycieli. Powództwo to ma więc na celu odwrócenie skutków nieuczciwych działań dłużnika.

Gdyby nie actio Pauliana, dłużnik mógłby w sposób swobody rozdysponować swój majątek, w szczególności przekazując go na rzecz swoich bliskich, co prowadziłoby następnie do stanu niewypłacalności dłużnika, a tym samym uniemożliwiało skuteczną egzekucję stwierdzonych sądownie roszczeń wierzyciela.

Jakie należy zatem podjąć kroki jeżeli miała miejsce powyżej opisana sytuacja? Stosownie do treści art. 527 kc, Gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.

W ewentualnym procesie sądowym wierzyciel będzie zatem obowiązany udowodnić, że dłużnik dokonał czynności prawnej; działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli; czynność prawna pociągała za sobą korzyść majątkową dla osoby trzeciej; czynność została dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli; osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.

Analizując powyższe przesłanki można dojść do wniosku, że wierzyciel będzie miał trudności z udowodnieniem części z nich. Problemy może powodować w szczególności wykazanie, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli oraz że osoba trzecia na rzecz której nastąpiło przysporzenie wiedziała że czynność dokonana jest z pokrzywdzeniem wierzycieli.

Z pomocą wierzycielom przychodzą jednak domniemania ustanowione przez prawo. Otóż w przypadku jeżeli czynność prawna dokonana została bezpłatnie (darowizna) wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, również jeżeli osoba trzecia nie wiedziała, a nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (art. 528 kc). Jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny. Ponadto zgodnie z art. 527 § 3 kc, Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Biorąc zatem powyższe domniemania pod uwagę, wierzyciel w takim przypadku nie będzie obowiązany udowodnić części wskazanych wyżej przesłanek z art. 527 kc, a wystarczy że wykaże iż czynność prawna była bezpłatna lub nastąpiła na rzecz osoby bliskiej dłużnikowi. Zauważyć należy, że sytuacja taka ma miejsce w większości przypadków kiedy to dłużnik usiłuje na pozór wyzbyć się swego majątku.

Pamiętać jednak należy, że uznania czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną nie można żądać po upływie lat pięciu od daty tej czynności (art. 534 kc).

Kończąc, warto również wspomnieć, że w wypadku gdy osoba trzecia rozporządziła na rzecz kolejnej osoby uzyskaną korzyścią, wierzyciel może wystąpić bezpośrednio przeciwko tej kolejnej osobie, jeżeli wiedziała ona o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną albo jeżeli dalsze rozporządzenie było nieodpłatne.

2016-01-04

Adwokat Szymon Dubel