Często w mediach słyszymy o skargach do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Nie każdy z nas jednak wie jak skutecznie uruchomić i na czym w praktyce polega ta procedura, a także jakie należy podjąć czynności aby ewentualna skarga miała szanse powodzenia.

Europejski Trybunał Praw Człowieka działający w sposób stały z siedzibą w Strasburgu został utworzony celem zapewnienia przestrzegania zobowiązań wynikających z Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełniona Protokołem nr 2 (Dz.U.1993.61.284 z dnia 1993.07.10 z późn. zm.) [dalej Konwencja], przez państwa, które ratyfikowały Konwencję i protokoły. Rzeczpospolita Polska ratyfikowała Konwencję 19 stycznia 1993 r.

W pierwszej kolejności zatem należy wskazać prawa jakie chronione są Konwencją, a są to, m.in. prawo do życia, zakaz tortur, prawo do rzetelnego procesu sądowego, poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, poszanowania mienia, prawo do nauki, wolność wyrażania opinii, wolność myśli, sumienia i wyznania, prawo do skutecznego wniesienia środka odwoławczego. Polska nie ratyfikowała jednak protokołu nr 12 dotyczącego zakazu dyskryminacji.

W niniejszym artykule skoncentruję się jedynie na tematyce tzw. indywidualnych skarg wnoszonych w oparciu o art. 34 Konwencji, warto jednak wspomnieć, że Trybunał właściwy jest również w sprawach skarg wnoszonych wzajemnie przez poszczególne państwa; w sprawach związanych z wykonaniem ostatecznego wyroku Trybunału z uwagi na problem z jego wykładnią; a także jest kompetentny do wydawania na wniosek Komitetu Ministrów opinii doradczych dot. interpretacji Konwencji.

Trybunał może przyjmować skargi indywidualne od każdej osoby, która uważa, że stała się ofiarą naruszenia przez państwo praw zawartych w Konwencji i protokołach. Skarga jest dopuszczalna dopiero po wyczerpaniu wszystkich środków odwoławczych w kraju, a zatem należy wcześniej odwołać się do sądu II instancji, a jeżeli i to nie przyniosło efektu, wnieść (o ile jest dopuszczalny) nadzwyczajny środek odwoławczy przewidziany przez prawo krajowe. Ponadto, skargę należy skierować w terminie 6 miesięcy od daty wydania ostatecznego orzeczenia w Polsce. Skarga nie może być anonimowa, ani dotyczyć sprawy która została już poddana pod rozstrzygnięcie Trybunału, bądź była przedmiotem innej międzynarodowej procedury.

Jeżeli nie zostały zachowane powyższe wymogi Trybunał odrzuca skargę. Jeżeli skarga nie daje się pogodzić z postanowieniami Konwencji, jest w sposób oczywisty nieuzasadniona lub stanowi nadużycie prawa do skargi lub skarżący nie doznał znaczącego uszczerbku Trybunał również odrzuci naszą skargę.

Skarga wnoszona jest na formularzu i może zostać sporządzona w języku ojczystym, natomiast oficjalnymi językami Trybunału są angielski i francuski, i w wybranym z tych języków odbywa się dalsza procedura. Skarga musi odpowiadać wymogom formalnym oraz zostać podpisana przez skarżącego. Może ona również zostać sporządzona przez przedstawiciela, który musi być adwokatem, uprawnionym do prowadzenia praktyki w którymkolwiek z państw stron Konwencji. W innym przypadku reprezentantem może być także każda inna osoba o ile jednak zostanie dopuszczona przez Trybunał. Do skargi dołącza się kopie dokumentów związanych z jej przedmiotem. Bardzo ważnym jest aby skarga była prawidłowo sporządzona i kompletna, w przeciwnym bowiem wypadku ulega ona zniszczeniu, a 6 miesięczny termin nie ulega przerwaniu przez nieskuteczne wniesienie skargi.

Sprawa jest rozpatrywana nieodpłatnie. W początkowej fazie całe postępowanie toczy się pisemnie. Rozprawy są publiczne, chyba że Trybunał zdecyduje inaczej ze względu na wyjątkowe okoliczności. Trybunał rozpoznaje sprawę z udziałem przedstawicieli stron i, jeśli zachodzi potrzeba, podejmuje dochodzenie. Na każdym etapie postępowania Trybunał może postawić się do dyspozycji zainteresowanych stron celem polubownego załatwienia sprawy.

Warto podkreślić, że w związku ze skargą można domagać się zasądzenia słusznego zadośćuczynienia, a to w przypadku jeżeli Trybunał stwierdzi że nastąpiło naruszenie prawa. Dodatkowo Trybunał orzeka również o ewentualnym zwrocie wydatków poniesionych przez skarżącego na wniesienie sprawy. Podkreślić należy, że orzeczenie Trybunału nie unieważnia krajowych decyzji, nie uchyla krajowych przepisów prawnych, a Trybunał nie rozstrzyga spraw ponownie. Stwierdza on jedynie czy miało miejsce naruszenie Konwencji bądź protokołów i orzeka o ewentualnym zadośćuczynieniu.

2016-02-18

Adwokat Szymon Dubel