Zatrzymanie jest jednym ze środków przymusu, który pod ściśle określonymi przesłankami może zostać zastosowany. Nie oznacza to jednak, że środek ten może być dowolnie nadużywany przez organy ścigania jeżeli w danym przypadku nie istnieją ku temu podstawy. W takim wypadku należy samemu bądź za pośrednictwem obrońcy zaskarżyć dokonane czynności, a nawet domagać się odszkodowania.

Punktem wyjścia dla dalszych rozważań musi być wskazanie Państwu prawnych podstaw instytucji zatrzymania uregulowanej w Ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U.2016.1749 j.t. z dnia 2016.10.24 z późn. zm.) [dalej kpk] i tak:

Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo, a ponadto zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby albo zatarcia śladów przestępstwa. Uprawnienie powyższe przysługuje Policji również jeżeli nie można ustalić tożsamości tej osoby albo istnieją przesłanki do przeprowadzenia postępowania w trybie przyspieszonym.

Dodatkowo Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, a zachodzi obawa, że ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy wobec tej osoby, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi. To ostatnie uregulowanie ma przede wszystkim na celu ochronę osób wobec których stosowana jest przemoc domowa.

Wyżej przytoczona regulacja, wynikająca z art. 244 kpk, wyczerpująco wymienia przesłanki stosowania tego środka przymusu. Jeżeli zatem nie jest spełniona którakolwiek z wyżej wymienionych podstaw to dokonane zatrzymanie nie znajduje oparcia w przepisach prawa. Tytułem przykładu: jeżeli istnieje przypuszczenie, że dana osoba popełniła przestępstwo, a nie zachodzi obawa zatarcia śladów i można ustalić tożsamość tej osoby to dokonanie w takim wypadku zatrzymania uzasadnia późniejsze przyznanie odszkodowania przez sąd gdyż zastosowanie środka przymusu było nieprawidłowe.

Na korzyść osób niesłusznie zatrzymanych działa tutaj regulacja prawna zgodnie z którą zatrzymanego należy natychmiast poinformować o przyczynach zatrzymania, które muszą następnie znaleźć odzwierciedlenie w sporządzanym protokole zatrzymania. W protokole tym osoba zatrzymująca musi podać swe dane i funkcję jak również dane zatrzymywanego, a w razie niemożności ustalenia tożsamości – jego rysopis. Ponadto należy podać dzień, godzinę, miejsce zatrzymania ze wskazaniem o jakie przestępstwo podejrzewa się zatrzymywaną osobę. Należy także wciągnąć do protokołu złożone przez zatrzymanego oświadczenia oraz zaznaczyć udzielenie mu informacji o przysługujących prawach. Odpis protokołu należy doręczyć zatrzymanemu, dlatego pamiętajmy, że pomimo iż znajdujemy się wtedy w stresującej sytuacji musimy domagać się wydania nam tego dokumentu i sprawdzeniu czy odpowiada on wyżej wskazanym wymogom i polega na prawdzie.

Ponadto, zatrzymujący ma obowiązek pouczyć nas o przysługujących prawach w tym o prawie do skorzystania z pomocy adwokata, który zadba o Państwa interesy i bezpieczeństwo. Zatrzymanemu na jego żądanie należy niezwłocznie umożliwić nawiązanie kontaktu z obrońcą, a także bezpośrednią z nim rozmowę. W takiej sytuacji upoważnienia do obrony może również udzielić pisemnie osoba najbliższa zatrzymanemu.

Pozostałe istotne prawa zatrzymanego to przede wszystkim prawo dostępu do pierwszej pomocy medycznej czy też uprawnienie obywatela państwa obcego do korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza oraz umożliwienia mu kontaktu z właściwym urzędem konsularnym lub przedstawicielstwem dyplomatycznym.

O zatrzymaniu Policja ma obowiązek niezwłocznie zawiadomić prokuratora, który – o ile istnieją dalsze podstawy – może złożyć do sądu wniosek o zastosowanie tymczasowego aresztowania, o którym szerzej w jednym z kolejnych moich artykułów.

Przekazanie zatrzymanego do dyspozycji sądu jest momentem który wydłuża czasokres stosowanego zatrzymania z możliwych 48 godzin do maksymalnie już 72 godzin. Jeżeli w tym czasie nie zostało wydane i doręczone zatrzymanemu postanowienie sądu o zastosowaniu tymczasowego aresztowania musi on zostać niezwłocznie zwolniony. To samo dotyczy przypadku kiedy „odpadły” podstawy dalszego stosowania zatrzymania.

Jak wskazałem na wstępie, zatrzymanemu przysługuje zażalenie do sądu w którym możemy domagać się zbadania zasadności, legalności oraz prawidłowości zatrzymania. Skarga przekazywana jest sądowi niezwłocznie, który również niezwłocznie ją rozpoznaje. W razie uznania bezzasadności lub nielegalności zatrzymania sąd zarządza natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. W dalszej kolejności osoba taka może domagać się zadośćuczynienia o którym szerzej również w kolejnych moich publikacjach.

23.11.2016 r.

Adwokat Szymon Dubel