Od dnia 2 marca 2016 r. modyfikacji ulega dotychczasowy sposób liczenia terminów przedawnienia karalności przestępstw. Co ważne, opisywana w niniejszym artykule zmiana dotyczy również czynów popełnionych przed ww. dniem, chyba że termin przedawnienia karalności już upłynął według dawnych przepisów.

Tytułem wstępu wskazać należy, na instytucję prawa karnego uregulowaną w Ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks Karny (Dz.U.1997.88.553 z późn. zm.), a związaną z tzw. „dawnością” w prawie karnym, ujętą w art. 101 i nast. ww. Ustawy (dalej kk).

Owo Przedawnienie karalności oznacza, że karalność danego czynu zabronionego ustaje z upływem określonego przez ustawodawcę okresu czasu. W takim wypadku, bezpośrednim skutkiem procesowym jest – stosownie do treści art. 17 § 1 pkt 6 Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U.1997.89.555 z dnia 1997.08.04 z późn. zm.) [dalej kpk], nie wszczynanie postępowania bądź w przypadku jeżeli postępowanie takie jest już w toku – jego umorzenie. Reasumując, po upływie określonego okresu sprawca czynu zabronionego nie może być już ścigany ani skazany.

Istotne dla należytego zrozumienia instytucji przedawnienia karalności i właściwego dokonywania obliczeń terminu przedawnienia w konkretnych przypadkach jest również poznanie rozróżnienia wprowadzonego przez art. 7 § 2 i 3 kk, a to podziału przestępstw na zbrodnie i występki. Stosownie do ww. przepisu, zbrodnią jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą. Natomiast występkiem jest czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych albo powyżej 5 000 złotych, karą ograniczenia wolności przekraczającą miesiąc albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc.

W oparciu o powyższe rozróżnienie można zatem w pełni zrozumieć treść art. 101 kk, zgodnie z którym karalność przestępstwa ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło lat 30 – gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa; lat 20 – gdy czyn stanowi inną zbrodnię; lat 15 – gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat; lat 10 – gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata; a wreszcie lat 5 – gdy chodzi o pozostałe występki. Karalność przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego, a zatem takiego gdzie ustawodawca przewidział w kodeksie taki odrębny tryb ścigania – ustaje z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia.

Warto również podkreślić, że jeżeli dokonanie przestępstwa zależy od nastąpienia określonego w ustawie skutku (tzw. przestępstwa skutkowe), bieg przedawnienia rozpoczyna się dopiero od czasu, gdy skutek nastąpił, nie zaś od daty popełnienia czynu.

Dodatkowo, w przypadku występków przeciwko życiu i zdrowiu, popełnionych na szkodę małoletniego, zagrożonych karą, której górna granica przekracza 5 lat pozbawienia wolności; oraz przestępstw określonych w rozdziale XXV kk (przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności), popełnionych na szkodę małoletniego albo gdy treści pornograficzne obejmują udział małoletniego – przedawnienie karalności przestępstwa nie może nastąpić przed ukończeniem przez niego 30. roku życia. W tych więc szczególnych wypadkach ustawodawca przewiduje osobny termin przedawnienia.

Wracając do nowelizacji o której mowa na wstępie, Ustawą z dnia 15 stycznia 2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny (Dz.U.2016.189 z dnia 2016.02.16) dokonano modyfikacji brzmienia art. 102 kk przewidującego tzw. „przedłużenie przedawnienia karalności”, zgodnie z którym obecnie – jeżeli w okresie, o którym mowa w art. 101, wszczęto postępowanie, karalność przestępstw określonych w art. 101 § 1 ustaje z upływem 10 lat, a w pozostałych wypadkach – z upływem 5 lat od zakończenia tego okresu. Reasumując, do okresu wskazanego w art. 101 kk należy doliczyć odpowiednio okres 5 bądź 10 lat w zależności czy mamy do czynienia z czynem ściganym w trybie publiczno czy też prywatnoskargowym.

Dotychczas bowiem okres przedłużenia przedawnienia karalności wynosił zawsze 5 lat, a ponadto ustawodawca dla skutku przedłużenia wymagał nie tyle jak obecnie –  wszczęcia postępowania lecz jego wszczęcia »przeciwko określonej osobie«, co ma miejsce dopiero po przedstawieniu zarzutu przez organy ścigania.

2016-04-04

Adwokat Szymon Dubel