Nikt z nas nie chciałby znaleźć się w sytuacji kiedy zostaje zatrzymany przez Policję, a po przedstawieniu nam zarzutów dowiadujemy się, że prokurator dodatkowo kieruje do sądu wniosek o zastosowanie tymczasowego aresztowania. W niniejszym artykule opiszę w jakich przypadkach można zastosować ten środek zapobiegawczy, a tym samym jak podważać zasadność wniosku prokuratora.

Tymczasowe aresztowanie jak każdy ze środków zapobiegawczych mających na celu zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania można zastosować tylko i wyłącznie w przypadku gdy zebrane przez Policję dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że podejrzany popełnił przestępstwo. Brak dowodów oraz brak dużego prawdopodobieństwa wyklucza stosowanie tymczasowego aresztowania.

Aresztowanie, w odróżnieniu od pozostałych środków zapobiegawczych o charakterze wolnościowym jak np. poręczenia czy dozoru, może nastąpić wyłącznie na mocy postanowienia sądu, nie zaś prowadzącego postępowanie prokuratora. Ten ostatni musi więc skierować wraz z aktami sprawy wniosek do sądu, a sam podejrzany w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania musi zostać przekazany do dyspozycji sądu. Brak wniosku i brak przekazania podejrzanego w tym terminie skutkuje natychmiastowym zwolnieniem. Jako wskazówkę podam, że dokładny czas zatrzymania został wpisany w otrzymanym przez nas protokole zatrzymania – możemy więc posiłkować się tym dokumentem odliczając upływające godziny. Zostaniemy również natychmiastowo zwolnieni w sytuacji jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania nas do sądu nie zostanie doręczone nam postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania. W przypadku naszego zwolnienia, ponowne zatrzymanie na podstawie tych samych faktów i dowodów jest niedopuszczalne.

Zanim jednak prokurator złoży wniosek do sądu, wcześniej winien wydać wobec osoby podejrzanej postanowienie o przedstawieniu zarzutów, a w dalszej kolejności przesłuchać podejrzanego. Z postanowienia dowiemy się jaki czyn jest nam zarzucany – jest to istotne również jak chodzi o przesłanki stosowania aresztu, a o czym nieco niżej. Przy przesłuchaniu zostaniemy pouczeni m.in. o fundamentalnym prawie do odmowy składania wyjaśnień i odmowy odpowiedzi na pytania. Z prawa tego powinniśmy jak najczęściej korzystać, gdyż to na organach ścigania ciąży obowiązek wykazania naszej winy i nie mamy obowiązku dostarczać dowodów na naszą niekorzyść. Skorzystanie np. z prawa do odmowy odpowiedzi na zadawane pytania nie może pociągać za sobą negatywnych dla nas konsekwencji. Przede wszystkim winniśmy jednak domagać się zawiadomienia i udziału w czynności ustanowionego przez nas lub przez inną osobę – obrońcy. Należy zadbać o to aby żądanie takie zostało wpisane do protokołu przesłuchania i bez jego umieszczenia proszę nie podpisywać protokołu.

Co istotne, podstawę orzeczenia o zastosowaniu lub przedłużeniu tymczasowego aresztowania mogą stanowić ustalenia poczynione na podstawie dowodów jawnych dla oskarżonego i jego obrońcy. Powyższa regulacja koresponduje z art. 156 § 5a kpk, zgodnie z którym w razie złożenia w toku postępowania przygotowawczego wniosku o zastosowanie albo przedłużenie tymczasowego aresztowania podejrzanemu i jego obrońcy udostępnia się niezwłocznie akta sprawy w części zawierającej treść dowodów dołączonych do wniosku. Przepisy te gwarantują podejrzanemu realne prawo do obrony, inaczej bowiem trudno byłoby mówić o skutecznej obronie w sytuacji kiedy ani podejrzany ani jego obrońca nie mieli wglądu do akt sprawy i nie mają wiedzy jakie dowody miałyby przemawiać za zastosowaniem tymczasowego aresztowania.

Jak chodzi o dalsze przesłanki stosowania tymczasowego aresztu to muszą istnieć okoliczności związane z zagrożeniem dla prawidłowego toku prowadzonego postępowania, i tak: zachodzić musi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się podejrzanego, w szczególności jeżeli nie można ustalić jego tożsamości i nie ma stałego miejsca pobytu; musi istnieć uzasadniona obawa, że podejrzany będzie nakłaniał do fałszywych zeznań lub w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie. Nadto jeżeli w przedstawionym nam zarzucie widnieje czyn którego górna granica zagrożenia karą wynosi co najmniej 8 lat pozbawienia wolności to również wtedy stosowanie aresztu może być uzasadnione.

Nie można zapominać iż przy ostatecznej decyzji czy stosować tymczasowe aresztowanie czy też zastosować środki o charakterze wolnościowym, sąd winien po myśli art. 258 § 4 kpk, wziąć pod uwagę rodzaj i charakter obaw wskazanych powyżej oraz nasilenie ich zagrożenia dla prawidłowego przebiegu postępowania w określonym jego stadium.

W tym miejscu warto wskazać, iż Sąd Apelacyjny w Katowicach w postanowieniu z dnia 9 listopada 2016 r. sygn. II AKz 576/16 zaprezentował korzystny dla zatrzymanych pogląd, iż sama znajomość podejrzanego ze świadkami czy współpodejrzanymi, nie rodzi jeszcze obawy, iż będzie on podejmował działania zmierzające do nakłaniania ich do składania fałszywych zeznań, czy też w inny bezprawny sposób będzie utrudniał postępowanie karne. Obawa, o której mowa w dyspozycji art. 258 § 1 pkt 2 kpk, co do zasady musi być uzasadniona konkretnymi okolicznościami wskazującymi na jej istnienie, a przede wszystkim wcześniejszym zachowaniem podejrzanego podjętym w tym właśnie celu, jak i zachowaniem innych osób i nie można jej istnienia jedynie wywodzić z hipotetycznego domniemania podejmowania przez podejrzanego takich działań. Dotychczas w swojej praktyce niestety zaobserwowałem, że organy ścigania niejako z góry zakładają, że każdorazowo istnieje takowa obawa – bez należytego rozważenia konkretnych okoliczności danej sprawy, a co zostaje właściwie zweryfikowane dopiero przed sądem, który finalnie odstępuje od aresztu.

Tymczasowego aresztowania nie stosuje się, gdy na podstawie okoliczności sprawy można przewidywać, że sąd orzeknie w stosunku do oskarżonego karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania lub karę łagodniejszą albo że okres tymczasowego aresztowania przekroczy przewidywany wymiar kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia. Należy również odstąpić od zastosowania aresztowania w sytuacji kiedy spowodowałoby to dla życia lub zdrowia podejrzanego poważne niebezpieczeństwo lub pociągałoby inne wyjątkowo ciężkie skutki dla zatrzymanego lub jego najbliższej rodziny. Wreszcie, tymczasowe aresztowanie nie może być stosowane, jeżeli przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą roku jak również wtedy gdy wystarczający jest inny środek zapobiegawczy.

Co ciekawe zgodnie z art. 257 § 2 kpk, stosując tymczasowe aresztowanie, sąd może zastrzec, że środek ten ulegnie zmianie z chwilą złożenia, nie później niż w wyznaczonym terminie, określonego poręczenia majątkowego. Tym samym w sytuacji kiedy w danej sprawie istnieją niepodważalne przesłanki do stosowania aresztu możemy zawsze jeszcze próbować wnioskować o „wykupienie” się z aresztu przez złożenie zakreślonej przez sąd sumy pieniężnej.

23.01.2018 r.

Adwokat Szymon Dubel